جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

---

‫درباره تاريخ پيدايش تشيع نظريات مختلفي توسط محققين و انديشمندان شيعي، سني و مستشرقين مطرح شده است. در اين زمينه بيش از ده نظريه در کتب مختلف آمده است، که از ميان آن‌ها فقط دو نظريه مربوط به شيعه، و بقيه از آن دانشمندان اهل سنت و مستشرقين است. در نظرياتي که از اهل سنت و مستشرقين بيان شده است، اغراض مذهبي سياسي، دشمني با تشيع، و افراط کاملاً آشکار است. هدف اصلي آن‌ها از بيان اين نظريات، نشان دادن مذهب تشيع به‌عنوان يک حرکت خارجي و امر عارضي است. بعضي از اين نظريات به‌هيچ وجه جنبه علمي و استدلالي قوي ندارد، اما در اين پژوهش به ده نظريه مطرح که جنبه علمي و قابل بحث تاريخي دارد، پرداخته شده است. پيدايش تشيع در دوره پيامبر گرامي اسلام(ص) ، شکل‌گيري در سقيفه، در دوره خلافت عثمان، در دوران خلافت امام علي(ع) ، پس از حادثه کربلا، در دوران امام صادق(، توسط فردي به‌نام عبدالله بن سبا، و ايجاد آن توسط ايرانيان از مهم‌ترين و اصلي‌ترين نظرياتي است که در اين زمينه ارايه شده است. تمام اين نظريات مطرح در مورد پيدايش تشيع را مي‌توان مربوط به دو دسته عوامل داخلي جامعه اسلامي، يا عوامل خارج از آن دانست. آن‌چه در اين نوشتار وجهه همت است، تطابق اين نظريات با گزارش‌هاي معتبر تاريخي و داوري درباره آن‌ها و تأکيد براين واقعيت است که تشيع به عنوان يک جريان اصيل و به‌معناي اعتقاد به امامت و رهبري منصوص علي(ع) بعد از پيامبر اعظم(، و همگامي با آن امام، نه تنها همزاد با ظهور اسلام بوده که اساساً جزئي از رسالت پيامبر بوده است. در نتيجه، پيدايش تشيع به دوره پيامبر(ص) مي‌رسد؛ زيرا جوهره اصلي تشيع، يعني وصايت و نص را مي‌توان در اين زمان با استنادات تاريخي به اثبات رساند، و شکل‌گيري تشيع و تبيين احکام شيعي به‌مرور زمان صورت گرفته و تکامل يافته است.

‫اين تحقيق به تبيين موقعيت سياسي، فرهنگي و اجتماعي شيعيان کوفه از زمان صلح امام حسن(ع) تا سقوط سلسله امويان مي‌پردازد و فراز و نشيب‌هايي را که شيعيان بعد از صلح امام حسن(ع) با معاويه و قيام عاشورا، قيام توابين، قيام مختار، قيام زيد بن علي و جنبش‌هاي ديگر شيعي طي کرده‌اند به تصوير مي‌کشد. نويسنده در چهار فصل به فشارهاي سياسي، اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي شديد امويان بر شيعيان در دور‌ان مزبور اشاره کرده است. وي در فصل اول ضمن ارائه کلياتي از تحقيق خويش، مفهوم شيعه، شيعيان سياسي، شيعيان اعتقادي و شهر کوفه را بررسيده و همچنين مباحثي کلي در زمينه علم تاريخ، کتاب‌هاي تاريخي، علم رجال، فرقه‌شناسي و علوم حديثي را بيان مي‌کند. او در فصل دوم به بررسي وضعيت سياسي شيعيان کوفه پرداخته و نقش شيعيان در پذيرش صلح از سوي امام حسن(ع)، عکس‌العمل شيعيان در مقابل اين صلح، پشيماني شيعيان در مقابل صلح امام حسن(ع)، اوضاع شيعيان کوفه در زمان امام حسين(ع) ، روابط شيعيان کوفه با امام حسين(ع) ، مرگ معاويه، نقش شيعيان کوفه در نهضت عاشورا، دعوت امام حسين به کوفه از سوي کوفيان، شهادت مسلم بن عقيل در کوفه، خيانت کوفيان به امام حسين(ع) ، اوضاع شيعيان از زمان شهادت امام حسين(ع) تا سقوط امويان، نقش شيعيان در قيام توابين، قيام مختار ثقفي و قيام زيد بن علي(ع) شرح و بررسي شده است. نگارنده در فصل سوم وضعيت فرهنگي، علمي و اعتقادي شيعيان کوفه در آن دوران، مي‌پرازد و وضعيت علم فقه و کلام، شکل‌گيري فرقه‌هاي جدا شده از شيعه و ظهور زيديه، کيسانيه و غلات در اين شهر را شرح مي‌دهد. در فصل چهارم به بررسي وضعيت اجتماعي شيعيان کوفه پرداخته و جايگاه اجتماعي شيعيان، مانند امنيت و طبقات اجتماعي، تبعيض بين موالي و عرب، شکل‌گيري خلقيات مثبت و منفي شيعيان، انسجام قبيله‌اي و همچنين اوضاع اقتصادي را بررسي تاريخي کرده است.